Samir AMIN

Çağdaş Müslüman dünyada, tek gerçek İslami inancı temsil ettiklerini iddia eden politik hareketlerin doğası ve işlevi nedir? Bu hareketler Batıda genellikle "İslamcı Köktendincilik" olarak adlandırılmaktaysa da, ben Arap dünyasında kullanılmakta olan terimi "Politik İslam" terimini tercih edeceğim.

Burada söz konusu olan başlı başına dinsel hareketler değil- farklı gruplar birbirlerine son derece yakındırlar- çok daha sıradan bir şeydir: iktidarın ele geçirilmesini amaçlayan politik örgütler, ne daha fazlası, ne de daha eksiği. Bu örgütlenmelerin İslam’ın bayrağına yapışmalarının nedeni ise basit, kör gözüm parmağına oportünizmdir.

Modern Politik İslam Hindistan’daki İngiliz sömürgeciliğine hizmet eden oryantalistler tarafından icat edildi ve Pakistan’da Mawdudi tarafından geliştirildi. Esas olarak da Müslüman inancındaki kimselerin yalnızca İslami bir devletin yönetimi altında yaşayabileceklerini kanıtlamayı içeriyordu -çünkü İslam dinsel kurumların ve devletin birbirinden ayrılmasına izin veremez. Oryantalistler 13. Yüzyıl İngilizlerinin de Hıristiyanlık konusunda tamamıyla benzer fikirlere sahip olduklarını el çabukluğuyla unutmuş gözüküyorlar.

Amansız özgürlük karşıtlığı. Politik İslam diline doladığı dinle ilgilenmez ve hiçbir teolojik ya da toplumsal eleştiri de önermez. O Latin Amerika’dakine benzer bir "özgürlük teolojisi" değildir. Özgürleşme değil, boyun eğiş vazeder. Sudanlı Mahmud Taha kendi İslam yorumunda özgürleşme öğesini vurgulayan tek İslami aydındı. Hartum otoriteleri tarafından düşünceleri nedeniyle ölüme mahkum edildiğinde, Taha’nın infazı, "radikal" ya da "ılımlı" tek bir İslamcı grup tarafından protesto edilmedi. Kendilerini "İslami rönesans"la özdeşleştiren ya da bu hareketlerle "diyalog" öneren hiçbir aydın tarafından da savunulmadı. Olay Batı medyasında haber bile olmadı. (1)

"İslami rönesans"ın müjdecileri teolojiyle ilgili değillerdir ve asla da klasik teoloji metinlerine atıfta bulunmazlar. Bu düşünürler için, İslami bir topluluk, güçlü ve içten bir kişisel inançtan daha çok, etnisite gibi miraslarla tanımlanır. Onun sorunu "kolektif bir kimlik" oluşturmaktır, daha fazlası değil. "Politik İslam" sözcüğünün bu tür hareketler için uygun terim olmasının nedeni budur.

Politik İslam, İslam’dan sadece çağdaş Müslüman yaşantısının paylaşılmış adetlerini alır-mutlak saygı beklediği ritüelleri. Aynı zamanda, iki yüzyıl önce Osmanlı İmparatorluğu, İran ve Orta Asya’da zamanın güçleri tarafından icra edilmiş olan kamusal ve özel kurallara tam bir kültürel dönüş talep eder. Politik İslam, bu kuralların "gerçek İslam’ın", Peygamber çağı İslam’ının kuralları olduğu inancındadır, ya da buna inanıyormuş gibi görünür. Ama önemli olan bu da değildir. Elbette İslam, İslam’ın kökenlerinden modern zamanlara kadar kullanılmış olduğu üzere, iktidar icrasının meşrulaştırılması açısından bu yoruma izin vermektedir.

İslam bu anlamda orijinal değildir. Örneğin, Hıristiyanlık da, modernlik-öncesi Avrupa’daki politik ve toplumsal iktidar yapılarını korumak üzere aynısını yapmıştır. Asgari bir uyanıklık ve eleştirel duyarlılık sahibi olan herhangi bir insan meşrulaştırıcı söylemin arkasında, gerçek tarihlere sahip olan gerçek toplumsal sistemler bulunduğunu anlayacaktır. Politik İslam bu olguyla ilgili değildir. Bu sistemlerin herhangi bir analizini ya da eleştirisini önermez. Çağdaş İslam sadece geçmişe dayalı bir ideolojidir, geçmişe, daha kesin olarak da Müslüman dünyasının kapitalizmin ve batılı emperyalizmin genişlemesine boyun eğmesinin hemen öncesindeki geçmişine katıksız ve basit geri dönüşü öneren bir ideoloji. Dinlerin -İslam, Hıristiyanlık ve diğerleri-bu biçimde reaksiyoner, engellemeci bir biçimde yorumlanmış olmaları, reformist ya da hatta devrimci, başka türlü yorumları dışlamaz. Geçmişe dönüş (Politik İslam’ın onlar adına konuştuğunu iddia ettiği halklar tarafından bile) sadece arzu edilmez değil, aynı zamanda, tamamen imkansızdır da. Politik İslam’ı oluşturan hareketlerin, politik hayatta alışıldık olduğumuz üzere kesin bir program sunmayı reddetmelerinin nedeni de budur. Politik İslam, toplumsal ve ekonomik hayatın somut sorunlarına yanıt olarak, şu içi boş sloganı ileri sürmektedir: Çözüm İslam’da. Politik İslam’ın sözcüleri, duvara sıkıştırıldıklarında asla liberal kapitalizmle uyumlu bir yanıt bulmakta zorlanmazlar; örneğin Mısır parlamentosu toprak sahiplerine azami manevra imkânı bağışladığı ve onların topraklarında çalışan köylü çiftçilere hiçbir şey vermediğinde bile. Konu hakkındaki (Suudi Arabistan tarafından finanse edilen) el kitaplarının yazarları, "İslami bir ekonomi politik" üretme yolundaki mutsuz çabalarında sadece Amerikan liberalizminin en bayat öğretilerine dinsel bir kılıf geçirmeyi başarabilmişlerdir.

İran’da Türbanlı Diktatörlük. İran İslam Cumhuriyeti, başarısına katkıda bulunan kafa karışıklıklarına karşın, genel kuralı kanıtlamaktadır: İslami hareketin, toplumsal açıdan gerici, ABD müttefiki Şah diktatörlüğüne karşı verilen laik, sosyalist mücadele ile paralel biçimde hızla gelişmesi. Şah’ın devrilmesinin ardından, Mollaların olağanüstü acayip davranışları, İran sınırlarının ötesine uzanan güçlü popüler meşruiyetlerini türettikleri anti-emperyalist konumları tarafından perdelendi. Rejim yavaş yavaş canlı ve yaratıcı bir sosyo-ekonomik gelişmenin teşvik edilmesi için gereken önderliği sağlama yeteneğine sahip olmadığını gösterdi. Din adamlarının, asker ve bürokratlardan devraldıkları, türbanlı diktatörlük, ülkenin ekonomik mekanizmalarının fantastik ölçülerde yıkıma uğratılmasıyla sonuçlandı. "Güney Kore"nin aynısını yapma iddiasıyla böbürlenen İran şimdi "Dördüncü Dünya" ülkeleriyle aynı grupta yer alıyor.

Rejimin katı sağ kanadının ülke işçi sınıfının karşı karşıya olduğu toplumsal sorunlar karşısındaki kayıtsızlığı, teokratik diktatörlüğün temel ilkesi olan politik iktidar tekelini ortadan kaldırmadan rejimin zalimliklerini ılımlılaştırmayı amaçlayan, "reformcuların" önünü açtı. İslami Cumhuriyetin ekonomik felaketlerinin ulaştığı boyutları kabul eden "reformcular" "anti-emperyalist" söylemlerini yavaş yavaş terk etme yönündeki pragmatik kararı verdiler. Reformcular şimdi İran’ı kapitalizmin periferideki ortalama komprador dünyasına yeniden dahil etme sürecindeler. İran’daki Politik İslam sistemi son noktasına ulaştı. İran halkının vermekte olduğu politik ve toplumsal mücadeleler din adamlarını diğer tüm politik ve sivil toplum kurumlarının üstüne yerleştiren "wilaya al faquih" ilkesinin kendisinin reddedilmesiyle sonuçlanabilir.

İran İslam Cumhuriyeti Mollalar tarafından tekelleştirilen tek parti diktatörlüğünden başka bir politik sistemi asla kabul etmemiştir. İslamcı partilerle Avrupa’nın Hıristiyan demokrat partileri arasında sıkça yalan yanlış benzetmeler yapılmaktadır (örneğin, eğer Hıristiyan Demokratlar İtalya’yı 30 yıl boyunca yönettilerse, neden İslamcı bir parti de Cezayir’i ya da Mısır’ı yönetmesin?) Ancak İslamcı bir hükümet bir kez iktidara geldikten sonra acilen ve kesinlikle diğer tüm yasal politik muhalefet biçimlerini ortadan kaldırmaktadır.