Kürdistan Tarihinde Bir Yaprak / sayı 1

Read Time:4 Minute, 53 Second

MAHABAT KÜRT CUMHURİYETİNİN KURULUŞU

Hoca

22 ocak 1946′ da Mahabat kentinin çarçıra meydanında kürsüye çıkan Kadı Muhammed ilk Kurt cumhuriyetinin kurulusunu ilan etti. O gün çarçira meydanı hınca hınç dolmuştu. Her tarafta yeşil-kırmızı-sari renkli bayraklar dalgalanıyordu. Kürtlerin geleneksel renkleri ilk defa bayraklaşmıştı. Bayraklar bu cumhuriyetin bayraklarıydı. O gün coşku doruğa çıkmıştı. Özgür bir vatana sahip olma istemi ilk defa yasam bulmuştu.

Peki bugüne nasıl gelindi? Kısaca açıklamak gerekirse şunlar söylenebilir.

Birinci dünya savaşının sonunda İngiltere’nin desteğiyle iktidara getirilen Şah Rıza Pehlevi Fars olmayan bütün haklara (Kürt ve Azeri halkları) en koyu ulusal baskıları uygular. Bu baskıcı ve asimilasyoncu politikalara karsı Kürtler dönem dönem çeşitli ayaklanmalarla cevap verir. İkinci dünya savaşına kadar bu ayaklanmalar devam eder.

İkinci dünya savaşında Iran Hitler Almanya’sıyla işbirliği yapar. 25 Ağustos 1941’de de İngiltere, ABD ve SSCB İran’ı işgal eder. Tam bu sırada Kürtler de bulundukları bölgede İran rejiminin asker ve jandarmalarını etkisiz hale getirerek yaşadıkları bölgenin denetimini ağalar, aşiret reisleri ve şeyhlerin öderliğinde ellerine geçirirler. Bu atasmferde hızla politikleşen Kürtler, Kürdistan’da ilk siyasi örgüt olan Komela (Komelaye Jiyenevaye Kurd) Türkçe’siyle Kurt Diriliş Birliği’ni 16 Ağustos 1942 yılında kurarlar. Komela Kürtlerin daha sonra Güneyin güçlü politik bir örgütü olan KDP’nın kurulmasının zeminini oluşturmuştur ve 16 Ağustos 1945 yılında Mahabad kentinde KDP’nin kurulmasına kadar devam etmiştir.

KDP esas olarak İran’da otonom bir Kürdistan hedeflemektedir. Kurulduktan hemen sonra yoğun bir örgütlenme çalışmasına baslar. SSCB’yle geliştirilen sıcak ve dostane ilişkinin etkisiyle KDP’de bağımsızlık fikri gelişir. 17 Aralık 1945’te de Kürdistan’da Merkezi Tahran hükümetinin son egemenlik aracı olan Mahabad polisi silahsızlandırılır.

İkinci dünya savaşının sonunda demokratik güçler önemli bir gelişme gösterir. Bu iç ve diş gelişmeler Kurt Cumhuriyetinin ilan edilmesi için elverişli koşulları hızlandırır. Böylece 22 Ocak 1946’da Mahabad kentinin çarçira meydanında Kürdistan Cumhuriyeti ilan edilir. KDP’nin önderi Kadı Muhammed Kürdistan Cumhuriyeti’nin ilk Başkanı seçilir.

Kürdistan Cumhuriyeti varlığını ancak 330 gün sürdürebilir Kürt dili resmi dil ilan edilir, birçok Kürtçe dergi ve gazete çıkarılır. Kürtçe oyun sergileyen tiyatrolar oluşturulur. Kurt kadınını sosyal ve politik hayata katmak için Kürdistan Demokratik Kadın Birliği kurulur. Cumhuriyetin ulusal ordusu Supai Milli adıyla kurulur. Daha sonra ismi peşmerge ordusu olarak değiştirilir. Özellikle tütün ve tarım ürünleri ihracı ile ekonomik durumda iyileşmeler yaşanır. Binlerce insanin silahlandırılmasına rağmen kamu düzeninin ve güvenliğinin ayakta tutulması Kürdistan Cumhuriyetinin önemli başarılarındandır.

Ancak tüm kazanımların en önemlisi kuskusuz kurt halkının kendi kaderini tayin hakki ve özgürlüğü olur. Kurt halkı uzun yıllardan sonra kendi egemenliğini sağlar ve artık kendi ülkesinde bir yabancı değildir. Kısaca kurt halkı özgürdür.

Ancak bu özgürlük ortamı uzun sürmez 4 nisan 1946’da Iran ile SSCB arasında yapılan petrol antlaşması ile SSCB birlikleri Irandan çekilir. Azarbeycan ve Kürdistan Cumhuriyetinin Tahran yönetiminin bir iç sorunu olduğu kabul edilir ve bu genç cumhuriyetler kendi kaderlerine mahkum edilir. Bu anlaşmadan sonra İran ordusu Kürdistan Cumhuriyetinin üzerine ordularını gönderir. Barzanilerin önderliğinde peşmerge ordusunun kahramanca direnişi ile İran ordusu birçok cephede ağır yenilgiler alır. Cesaretlenen genç cumhuriyet ordusunun Iran Kürdistan’ın geri kalan bölgelerini kurtarma, Cumhuriyete dahil etme planları SSCB’nin araya girmesiyle engellenir. Bir sure sonra güçlenen İran birlikleri 12 Aralık 1946 da Azerbaycan Cumhuriyetini yıkar ve İran topraklarına katar.

Kadı Muhammed ve diğer KDP yetkililerinin direnmenin bir yararının olmayacağı görüsü, Barzanilerin bütün karsı çıkışlarına rağmen etkin olur ve teslim olma kararı verilir. 17 Aralık 1946’da Iran birlikleri Muhabad kentine girer ve Kürdistan Cumhuriyeti yıkılır. 30 mart 1947 yılında da Gazi Muhammed ve yoldaşları çarçira meydanında idam edilirler. İran ordusu Mahabad’da Kurt Cumhuriyeti’nin tüm izlerini yok etme çabasına girer, Kürtçe kitaplara el konulur ve ana meydanda yakılır.

Kürdistan Cumhuriyeti yalnızca İran’daki Kürt halkının değil, ayni zamanda tüm Kurt ulusunun özgürlük umudunu yeniden yeşertmiştir. İlk Kürt hükümetinin, ilk Kürt cumhuriyetini nasıl geliştiğini ve Kürt halkı için neler yaptığını kendi gözleriyle görmek için Türkiye ve Suriye’den Kürt temsilcileri, Avrupa ve Amerika’dan Kürt göçmenleri gelmiştir. Bu açıdan bakıldığında Kürdistan’ın bütün parçaları için, kısa bir sure için de olsa ulusal umutlarının yeşerdiği bir örnek olan Mahabat Cumhuriyeti, büyük güçlerinin stratejilerinin kurbanı olmuştur. Bu örnek, dış güçlere ve onlar arasındaki çelişkilere dayanmanın stratejik düzeyde felaket olduğunu bir kez daha anlatmaktadır. Ancak özgücü esas alan devrimci bir ittifak politikasıyla özgürlüğü kazanmak mümkün olabilir!